Şiir Atlası IV

Prof Cevat Çapan hocamın "Şiir Atlası" köşesini yayınlamaya devam. Öncekiler için bakınız. 

----

02.10.2003

Şili'yi ve insanlarını anlatan şarkılar

Victor Jara Şarkıları/ Çeviren Ayşe Nihal Akbulut

Victor Jara, çoğunlukla ülkesini, bir yandan halkının yoksulluğunu, çilesini, elleriyle bir şeyler üreten insanlarının yaratıcılığını, kement ustasını, battaniye dokuyan kadını, kendi ana babasını, çocukluğunun mutsuz aile yaşamını, her ikisi de aynı adı (Amanda) taşıyan kendi anası ile kızını anlatan, öte yandan nedensiz öldürülenlerin yazgısını sorgulayan ve insana inancını vurgulayan şarkılarıyla ve anlamlı yaşamı, dokunaklı ölümü ile anımsadığımız bir ozan ve şarkıcı. Victor Jara, Salvador Allende'nin kanlı bir darbeyle devrilmesiyle 11 Eylül 1973'te yüzlerce Şili'liyle birlikte gözaltına alındı, Santiago Stadyumu'na götürüldü. İşkenceciler Jara'nın gitarı ve şarkıları yoluyla insanlarla dayanışmasını engellemek için el bileklerini kesip, birçok yurttaşı gibi onu da işkence ile, dayakla öldürdüler. Birlikte çalıp söylediği İnti İllimani topluluğunun ülkemizde verdiği konser de Jara'yı anmak için iyi bir fırsat yarattı. 30 yıl sonra Santiago Stadyumu'na 'Victor Jara' adı verilirken biz de Jara'nın şarkılarını bir kez daha paylaşmak istedik.

CEVAT ÇAPAN

Kement

Gün batarken

Gördüm onu,

Lonquen'de

Kasvetli bir kulübede,

Yoksul bir kulübede

Gördüm onu

Lonquen'de

Gün batarken.

Elleri öylesine yaşlı ki

o denli de güçle örmekte,

nasırlı ellerinde, duyarlı ellerinde

gidip gelir hayvanın derisi.

Kement bir yılan gibi

Sarılmış cevizin gövdesine

Her attığı ilmekle doldurur

Boşluğunu yaşamın ve ekmeğin.

Nice zaman kalmış elinde

Ve sabırlı bakışlarında

Kimse 'tamam' dememiş ona

'Bırak artık yeter'.

Gölgeler çökerken belik belik

Günün son ışığıyla karışarak

Yaşlı adam ekleyerek birkaç dize

Örgüsüne sevinci katıyor.

İlmekleri ağıp dolaşmış

Kuzeyi güneyi, göğü denizi,

Gelgelelim yaşlı adam hiç

Çözememiş anlamını uzaklığın

Bağlamış yaşamı ilmeklerle sımsıkı

Cevizin gövdesine kenetli

Sonra çıkagelecek ölüm

O da atılacak ilmeklere.

Kement sıkı olmuş olmamış ne gam

Ne gam sonsuzluğa uzanmış

Kırlara karışmış karışmamış

sonunda dinlenecek toprakta.

Gün batarken

Gördüm onu,

Lonquen'de

Kasvetli bir kulübede,

Yoksul bir kulübede

Gördüm onu

Lonquen'de

Gün batarken.

Angelita Huenumán

Pocuno Vadisinde

Denizden esen yelin dövdüğü

Yağmurun yosuna durduğu

O yerde oturur Angelita Huenumán.

Meşelerle kamışlar arasında,

Fındıklarla katırtırnakları ve

Yaban fuşyaların kokuları

Arasında oturur Angelita Huenumán..

Yoldaş olur beş köpeği

Bir sevdadan yadigar oğulcuğu

Tıpkı küçücük çiftliği gibi

Çervesinde döner tüm dünya.

Huenumán damarlarından akar

gelinciğin kan kırmızısı

Oturmuş pencerenin ışığında

Ömrünü dokuyor Angelita.

Elleri dansediyor kenevirde

Kanat çırpıyor kuşlar gibi

Sanki bir tansık nasıl da dokuyor

ta kokusuna dek çiçeği.

Angelita, battaniyeye katıyorsun

Zamanı, ter ve gözyaşını

Bilinmedik ellerini

Yaratıcı halkımın.

Aylar süren emekle

Battaniyen arıyor alıcısını

Ve kafese kapatılmış bir kuş gibi

Bedelini en iyi ödeyeni bekliyor.

Emekçiye Yakarı

Kalk ayağa, kaldır gözlerini dağlara bak

Yelin, güneşin ve suyun kaynağı dağlara

Sanki ırmakların yatağını değiştirebilirsin

Sen ki tohum serper gibi savurursun gönlünün uçuşunu

Kalk ayağa, kendi ellerine bak

Büyüsünler diye uzat onları kardeşine.

Birlikte yol alırız bir olup kan bağımızla

Gün bu gündür el ele verip

Yarını yarın edebileceğiz

Kurtar bizi yoksunluğa tutsak edenden

Sun bize hak ve eşitlik ülkeni

Es tıpkı yelin dağ geçitlerinden sürüp

Götürmesi gibi çiçek kokularını

Ateşin temizlemesi gibi boşalt

Silahımın namlusunu

Yeryüzünde hâkim kıl buyruğunu

Gücünü ver bize, yiğitliğini

Sürdürebilelim diye kavgamızı

Es tıpkı yelin dağ geçitlerinden sürüp

Götürmesi gibi çiçek kokularını

Ateşin temizlemesi gibi boşalt

Silahımın namlusunu

Kalk ayağa, kendi ellerine bak

Büyüsünler diye uzat onları kardeşine.

Birlikte yol alırız bir olup kan bağımızla

Şimdi ve can verdiğimiz an

Amin.

Bayraklar Çekiliyor Gönlümüze

Burada toprağın altında

Uyumuyorsun kardeşim, yoldaşım.

Yüreğin işitir baharın tomurcuklanışını

Ve senin gibi eser gider yeller.

Güneşle gömülmüş orada

Taze toprak örtmekte tohumunu

Köklerin derinlere inecek

Ve açacak yeni günün çiçeği.

Yaralı ayaklarına varacak,

Zavallı insanların elleri, ulaşacak

Tohumlar saçarak.

Ölümün daha çok yaşam getirecek

Ve gittiğin yerlere yürüyecekler

Türküler söyleyerek.

Katilin saklandığı o yerlerde

Adın daha çok adı sunacak zengine.

Sen uçarken kanatlarını yakanlar

Söndüremeyecek yoksulların ateşini.

Orada kardeşim, burada yeryüzü üstünde,

Gönlümüz bayraklarla doluyor,

Bayraklar çekiliyor gönlümüze.

Korkuya karşı yükseliyor.

Zafer bizim olacak.

Venceremos.

Ay hep çok güzeldir

Babamın yüzünü anımsıyorum

Duvarda bir oyuk gibi

Çamurlanmış çarşaflar

Yer toprak döşeme.

Anam çalışırdı gece gündüz

Ağlamalar çığlıklara karışır

Bir melekle bir olur bir şeytanla

Bir de hiç doğmayacak oğluyla,

Mumlar hiç sönmeden yanar durur

Tutunacak dalı olmalı insanın

Nerden bulunacak para

İnancı karşılayacak para.

Hiç anımsamam gökten

Görkemli bir hasadın indiğini

Ne de anamın gördüğünü

bir gün yüzü.

Ne de babamın bir gün olsun

Kafayı çekmediğini.

Yoksulları hep korkuturlar

Hepsi içine atar çektiklerini

ermiş resimleriyle örter sefaletini.

Ay hep çok güzeldir

Ve güneş hep batar akşamları

Bundandır haykırmak istediğim

İnanmıyorum hiçbir şeye

Elinin sıcaklığından gayri,

Elimi tuttuğunda,

Bundandır haykırmak istediğim

İnanmam hiçbir şeye

İnsanlar arasındaki.

Sevdadan gayri.

Kim susturabilir çarpmasını

Bir yüreğin

Ya da haykırışını bir kadının

Çocuğunu doğururken?

Kim?

Seni anımsarım Amanda

Seni anımsarım Amanda

Islak sokaklarda

Fabrikaya koşarken

Manuel'in çalıştığı yere.

Yüzünde kocaman gülüşün

Saçlarında yağmur damlaları

Umurunda değil hiçbir şey

Buluşmaya gidiyorsun

Onunla, onunla, onunla

Beş dakikacık

Sonsuz bir yaşam

Bu beş dakikacık

Düdüğü çalıyor fabrikanın

İşbaşı saati

Ve sen yürüyorsun

ışık saçarak dört yana

Bu beş dakikacık

Açıyorsun bir çiçek gibi

Seni anımsarım Amanda

Islak sokaklarda

Fabrikaya koşarken

Manuel'in çalıştığı yere.

Yüzünde kocaman gülüşün

Saçlarında yağmur damlaları

Umurunda değil hiçbir şey

Buluşmaya gidiyorsun onunla

Onunla, onunla, onunla.

Dağlara çıkan onunla

Kimsenin kılına dokunmamış

Ve beş dakikacık

Yetmiş alaşağı etmeye her şeyi

Düdüğü çalıyor fabrikanın

Herkes iş başına

Çoğu geri dönmüyor

Dönmeyenlerden Manuel.

Seni anımsarım Amanda

Islak sokaklarda

Fabrikaya koşarken

Manuel'in çalıştığı yere.

İşe giderken yolda

Sen düşersin aklıma

Mahallenin sokaklarında

Sen düşersin aklıma

Buğulanmış camlardan

Yüzleri seçtiğimde

Kim olduklarını, nereye gittiklerini bilmeden

Sen düşersin aklıma

Sevdiceğim, sen düşersin aklıma

Sen, yoldaşım benim

Yaşamının ve geleceğimin

Kederli saatlerimin ve mutlulğumun

Bana bağışlanan yaşamın

yoldaşı olan sen.

Bir öykünün başlangıcına emek vererek

Daha sonunu bilmeden

Günün sona erip de

Akşam çöktüğünde

Uzadığında gölgeler

Yeni çattığımız çatının üzerinde

Ve işten dönerken

Kendi aramızda söyleşerek

Akıl yürüterek sorunlar üstüne

Zamanımız ve yazgımız üstüne

Zamanımız ve yazgımız üstüne

Sen düşersin aklıma

Sevdiceğim, sen düşersin aklıma

Sen, yoldaşım benim

Yaşamımın ve geleceğimin

Kederli saatlerimin ve mutluluğumun

Bana bağışlanan yaşamın

yoldaşı olan sen.

Bir öykünün başlangıcına emek vererek

Daha sonunu bilmeden.

Evevardığımda

Seni orada bulurum

Birlikte öreriz düşlerimizi

Bir öykünün başlangıcına emek vererek

Daha sonunu bilmeden.

Güvercinim

Güvercinim sana yapayalnız olduğumu anlatmak istiyorum, seni sevdiğimi

Güvercinim sana yapayalnız olduğumu anlatmak istiyorum, seni sevdiğimi

Ömrümün tükendiğini, bunca uzakta olduğundan

Güvercinim görmek isterim seni

Aklıma düşen her anıyla ağlarım kendimi nice tutsam bile

Aklıma düşen her anıyla ağlarım kendimi nice tutsam bile

Ağlarım öfkemi dışa kuşarak, ama ta derinlere yerleşmiş öfkemi

Güvercinim görmek isterim seni

Ceviz ağacının gövdesi gibi, tepedeki kayalar gibi

Ceviz ağacının gövdesi gibi, tepedeki kayalar gibi

Doğru yolunda giden adam adam sırasına girer

Güvercinim görmek isterim sen

Beni karanlığa atanlar söküp aldı ruhumu bedenimden

Beni karanlığa atanlar söküp aldı ruhumu bedenimden

Dönüp dönüp dışarı yönelmeli, içimizi korumak istersek

Güvercinim görmek isterim seni

Şiir Atlası III

Prof Cevat Çapan hocamın "Şiir Atlası" köşesini yayınlamaya devam ( I // II )

'İngiliz yüreği, dilsiz bir mezardır'

CEVAT ÇAPAN

11.09.2003

İbrahim Abdu'l Fattah Tukan (1905-1942), Filistin halkının bağımsızlığı için savaşım veren aydınların başında gelen şairlerden biridir. Divan sahibidir. Geleneksel Arap şiirinin ustalarından olduğu gibi, çağdaş Arap şiirinin de önemli ustalarından sayılır. İngiliz emperyalizmine karşı verdiği savaşımla ünlenmiştir.

17 Haziran 1930 Salı günü, üç Filistinli Arap, İngiliz emperyalistlerince asılır Fuat Hicazi, Muhammed Camcum ve Ata al-Zir. İbrahim Abdu'l Fattah Tukan, bu olayı ''Kanlı Salı'' adlı şiirinde yansıtmıştır. O günleri anlatan İbrahim al-Raheb, şunları yazıyor ''Bu üç yurtsever şehit, ardı ardına, birer saat arayla, her saat başı, üç saat içinde asıldılar. Filistin camilerinin minarelerinden, sâlâ veren müezzinlerin 'Allahû Akbar' sesleri, bir çığlık gibi yükselirken, aynı anda ve aynı yerde, kiliselerin çanları büyük bir gürültü çıkarıyordu. Bu, Filistin halkının, üç şehitlerinin arkasından, tam bir dayanışma ve ulusal birlik içinde olduğunu yansıtırken, İngilizlerin siyonistleri koruyacağını ve savaşı sürdüreceğini duyurmak anlamına geliyordu.''

On gün sonra, Nablus'ta, Al-Nacan Ulusal Okulu'nda, üç şehit için büyük bir anma töreni yapıldı. O gün, Tukan'ın bacısı Fadva, İbrahim'in Kanlı Salı şiirini okudu.

İbrahim Abdu'l Fattah Tukan/Şiirler / Çeviren Vecihi Timuroğlu

KANLI SALI

Uğursuz yıldız göründüğünde,

Sallandı kementlerde başlar,

Çanlar çaldı, ezanlar yükseldi

Filistin'in her köşe bucağında,

Gün kaşlarını çatıp giderken,

Gecenin karanlığı bastırdı,

Güllerin hüznü ve çığlığı

Doruğa çıktı ve bizim yerlerde

Yalnız ve yalnız ölüm gezindi.

Zaman geriye dönüyor gibiydi,

Devinimsizlik, kulluktu bize.

Tarih tanığımızdır, halkın

Sessizliği, şevk ile benimsenmiş görünüyor.

Savaşın, kulluğu kaldırmak için,

Özgürlüğün ülkesini köleleştirenler,

Hak ederler köleliği ve kulluğu.

***

Solgun bakışlı gün ileri geldi,

Solgun ve yorgun gün,

Eşi görülmemiş zulümlere tanıklık etti.

Öyle acıydı ki, o günü,

Kıyamet günü diye düşündüm.

***

Yakarıp ağlamak yararsız,

Bu, taştan merhamet dilemekle eştir.

Bazı taşlarla çeşmeler yapılır,

İngiliz yüreği, dilsiz bir mezardır.

ÜÇ SAAT

****

FUAT HİCAZİ'NİN SAATİ

Üç yiğitlik saatinde

Kahramanca savaşan babaların

Yurtları uğruna kanlarını akıtanların

Kutsal bir davanın sembolü olarak

İlk doğan benim

Ölümümü unutmayın

****

İKİNCİ SAAT MUHAMMET CAMCUM.

Ben inatçı savaşçıların saatiyim

Onur veren kutsanmış büyük edimlerin saati

Büyük onurlar yaşadım yoldaşlarımla

Muhammet'in ruhuna andiçtik

Onun yoluna ve yüksek adına

Özveriyle yükselteceğimize değerlerini ve bayrağını

Uğruna şehitlikten kaçmak ahlaksızlıktır

****

ÜÇÜNCÜ SAAT ATA AL-ZİR.

Özenli ve çalışkan saatiyim

ve de direncin saati

Direnen insanların akan kanlarını

Durdurma saati

Ölümün yüzünde yiğitlik

...

Senin adına andolsun Ata

Tanrı'nın uçmağı adına

Gençlerin gözyaşları adına

Yurdumuzu aslanlar gibi koruyacağımıza

FEDAİ

Sormayın Fedai'nin kurtuluşunu.

Onun canı avucundadır.

Onun savaşım coşkusu,

Ona bir kefen vermiş ve bir başyastığı.

Yüreği sevgiyle doludur

ve acılı ülkesi için yiğitlikle.

Sessiz, ama onurla bunu bekler.

O söyleyecek sözcükleri, yakacak

Yurdumuzun düşmanlarını ateşiyle.

Sessiz, ama sağlam, ölüm korkusu,

Tufanlar, onu durduramaz.

Onun yiğitliği, senden daha büyüktür.

İbrahim Abdu'l Fattah-Tukan, 1924'te, Beyrut'ta, Amerikan Üniversitesi Hastahanesi'nde, mide ülserinden dolayı yattı. O sırada, bir hemşireye âşık oldu. Onun için şiirler yazdı. 1926'da, İbrahim'le hemşire M. S.'nin ilişkisi duyulunca, Beyrut'ta kıyamet koptu.

İbrahim'in arkadaşı Ömer Faruk, Bayan M.S.'yi şöyle anlatıyor ''O, güzel değildi, ama albenili bir esmerdi. Geleceğe yönelik sözleri dikkate değerdi.''

Tukan, bir şiirinde, onu şöyle anlatıyor

O, kitaplığa geldi,

Hilesiz güzelliğiyle.

Bu sabah gördüm onu,

Parlak bir yıldız gibi baktı.

Dikkatle okuyor ve yazıyordu.

Çok yakınımdaydı, soluğum kesildi,

Kalbim kendiliğinden durdu.

ZAFER ŞARKISI

Robin'e

Ah Robin, sen Shakespeare'i oku.

En iyisini gerçekleştirerek bir sanat sultanının,

Shakespeare'in düşüncesini, en iyi sen bileceksin.

Shylock'un (1) ırası kanıt, ama yazık ki,

Shakespeare'in halkı, o büyük adamın

Bir zamanlar ne söylediğini unutmuş.

Sen, sanatın kanıtları, dünyanın kirini

Her kabı ve kazanı kaynatıyorsun.

Şaşırtıcıdır, en büyük gücü araştıracaksın.

Ah Yahuda, senin için barış yok,

yok Sholam, yok!

(1) Shylock, Shakespeare'in Venedik Taciri adlı oyunundaki Yahudi tüccar adı. Tefeci, cimri, amansız alacaklı karşılığında kullanılır.

İngiliz Filoljisinin ilk eğitim kadrosundaydı

( 14.06.2007 tarihli Cumhuriyet Kitap ekinde karşıma çıktı bu yazı, tanımayan bilmeyenler için hoş olabilir. )

Tatyana Moran, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nin İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünün, eski adıyla İngiliz Filolojisi'nin ilk eğitim kadrosunun da hayattaki son temsilcisiydi.

Cüneyt AKALIN

Tatyana Moran'ı 26 Mayıs 2007 günü sonsuzluğa uğurladık... İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nün, eski adıyla İngiliz Filolojisi'nin ilk eğitim kadrosunun hayattaki son temsilcisi,Cumhuriyetimizin seçkin hocalarından Halide Edip'lerin, Ahmet Hamdi Tanpınar'ların, Prof .Vahit Turan'ın, Prof. Berna Moran'ın, Prof. Mina Urgan'ın yakın çalışma arkadaşı, Prof. Akşit Göktürk'ün ve Edabiyat Fakültesi'nde görev yapan birçok değerli öğretim üyesinin hocasıydı.

YAŞAMINDAN KESİTLER

Sovyet Devrimi'nin ardından 1920'de Kırım'dan kaçarak Türkiye'ye sığınan bir Rus mühendisin kızıdır. Un değirmenleri uzmanı mühendis Sokolsy'nin ülkenin sıkıntılı ortamında birkaç değirmeni devreye sokmayı başarması ailenin İstanbul'a yerleşme sürecini hızlandırdı. Tatyana ortaöğrenimini İstanbul Dame-de-Sion Lisesinde tamamladıktan sonra çıktığı yurtdışından Türkiye'ye dönüşünde bir yandan Tan ve Cumhuriyet'te çalışırken bir yandan da İngiliz Edebiyatı bölümünü tamamlar ve akademik yaşama başlar. Berna Moran'la o yıllarda tanışır, evlenir. Tatyana Moran 1980 başında emekli olana kadar Edebiyat Fakültesi'nde görev yaptı. Aziz Nesin'in önderlik ettiği 12 Eylül'ün ünlü "Aydınlar Dilekçesi"nin imzacılarından olan Tanya 12 Eylül Yönetimi'nin ardından soğuduğu üniversiteden kopmak için emekliliğini istedi.

TATYANA'DAN KİŞİSEL ANILAR

Tanya'yı sizlere anılardan yola çıkarak anlatmaya çalışacağım. Bu anılar kişisel gibi görünse de yalnızca bana ait olan şeyler değildir, Ortak Bellek'in parçalarıdır. Aslında, burada birçok dostun adına konuştuğuma eminim. Tatyana Moran'ı 68'li yıllarda tanıdım. Ortak bir dostumuzla birlikte Moran'ları Moda'daki evinde ziyarete gittik. Evi görmüş olanlar bilirler; duvarlar kitaplarla kaplıdır; rahat, temiz, ciddi bir ortam eve hakimdir. Moran çifti ve evle ilgili en başta söylenmesi gereken, konuklarına gösterdikleri nezaket ve içtenlikti. Berna ve Tatyana Moran sıcak, dostça bir hava yaratıyorlardı. Önceleri evsahiplerinin kocaman ünvanlarından çekindiğim için ölçülü davranmaya özen gösterdiğim o evde, bir süre sonra kendimi rahat hissettiğimi fark ettim. Bir süre sonra ben de havaya girdim, kendisine Tanya diye hitap etmeye başladım. Bir başkası için kullanmaya cesaret edemeyeceğim bu ifadeden Tanya hiç de şikâyetçi görünmüyordu. İkinci husus, Tanya'nın konukseverliğidir. Tanya konukları ağırlamaya özen gösterir, her seferinde bu ikramı elleriyle yapardı. Annemden on yaş yaşlı birisinin böyle davranması beni tedirgin ediyordu ama yapacak bir şey yoktu. Buna yatağa düştüğü son bir yıla kadar özen gösterdi. O kadar ki koltuktan kalkmakta zorlandığı durumlarda elini uzatır, ayağa kalkmasına yardımcı olmamızı gözleri ile ister, sonra iki ayağının üzerine dikilince mutfağın yolunu tutardı. İçinde yaşadığımız toplumda o düzeyde bir nezaketi başkalarından gördüğümü hatırlamıyorum. Filmlerde gördüğümüz, romanlarda okuduğumuz sahneleri çağrıştıran o sahneleri Tanya'nın gösteriş için yapmadığı açıktı. Buna gerek yoktu zaten. Üçüncü gözlem, çevresine gösterdiği ilgidir. Herkesi sorar, ayrıntıları irdeler, ancak bunu yaparken nezaketi elden bırakmaz, kimsenin gırtlağına basmazdı. Dördüncü husus, hayata bağlılığıdır. Ben hayata bu kadar bağlı bir insan az gördüm. Yaşama sıkı sıkıya sarılmıştı. Karamsarlığa hiç kapılmadı, umutsuzluk nedir bilmedi. Zayıf bünyesinin yol açtığı sağlık sorunları ve çevrede oup bitenler sürekli homurdanmasına neden oluyordu ama bu onda bir kötümserlik yaratmıyordu. 90'lı yaşında hep ileriye baktı. Son ana kadar giyimine kuşamına özen gösterdi. Kaderci miydi, olayları olduğu gibi kabul mü ediyordu? Berna Bey'i ardından Mîna Hanımı, yakın arkadaşı Füreya'yı, komşusu Orhan Firuz'u, Ferit'in eşi Tanyeri'yi ve ötekileri yitirmek onu sarstı ama acıları içine atmayı bildi, kendini hiç bırakmadı. Şöyle ya da böyle hayat devam ediyordu.Bunlar kişisel anılar, bir de Tanya'nın kimliği var:

ORTAK BELLEK'TE TANYA

Adı üzerinde Tanya Rus kökenliydi. Rus ana-babanın, mühendis Leon Sokolsky'nin kızıydı. Sokolsy 1920'lerin Rusya'sında Menşeviklerle birlikte hareket edince ve Bolevikler iç savaşı kazanarak Kırım'a ulaşınca, aile, başta baba Kerç'te barınamayacağını düşünmüş, Türkiye'ye kaçmaya karar vermiş. Plajdan deniz giysiler, içinde bir takaya atlayarak İstanbul'un yolunu tutmuşlar. Tatyana Rumelifeneri'ni uzaktan seçtiğinde taşıdığı duyguları zaman zaman anlatırdı. Peki Tanya ne kadar Türktü, neler hissediyordu? Şimdilerde çok moda, özellikle gençler etnik kökenini araştırıyor. Göçmen ailenin özellikle babanın mühendislik yetileri sayesinde kısa sürede toplumda bir yer edindiğini, bunun ailenin Türkiye'ye yerleşmesini kolaylaştırdığını biliyoruz. Ama bu kadarı bir toplumu benimsemek için yeterli midir? Bir kimliği edinmek, insani sıcaklığı, benimsemeyi gerektirmez mi? Bakın Tanya "Dün Bugün"de ailenin yaptığı seçimi nasıl anlatıyor: "Bolşeviklerden kaçıp Türkiye'ye sığınmış olan Beyaz Rusların çoğunun bir tek amacı vardı. Amerika veya Batı Avrupa'ya yerleşmek. Bunun için sürekli vize peşinde koşarlardı. Ve vizeleri beklerken kimi lokanta kimi gece kulübü kimi pastane açardı. Birkaçı ise Türkiye'ye yerleşip burada yaşamakta kararlı idi. Ona Amerika, Belçika, Fransa gibi ülkelerden iş teklifleri gelmişti. Hiçbirini kabul etmedi. ...Kendisini Batılılardan çok Türklere yakın hissediyordu.... Mustafa Kemal'e de özel bir hayranlığı vardı. (Dün, Bugün, s. 32) Kanımca babasının ağzından dile getirdiği bu değerler, Tanya'nın da duygularını ifade ediyor. Tanya Belçika'dan başlayan, Afrika'dan devam eden, Amerika'lara uzanan bir kozmopolit serüvenden sonra İstanbul'a gelmiş ve burada yerleşmişti. Buna burada kök salmak da denebilir. Bu seçimi yapan kişi 30'lu yıllarda pekâlâ Moskova'ya dönebilir, orada kendine bir yaşam kurabilirdi. Menşevik babasının Bolşeviklerle sorunları olmuştu ama ailenin öteki kolu Bolşeviklerle ilişkiyi sürdürmüştü. Lunaçerski'nin aileyi Moskova'ya çağırdığını bizzat Tanya söylemişti. O olanaklara sahip olan bir kişinin burada "kök salmaya" karar vermiş olması kuşkusuz anlamlıdır. Bundan önceki Rus başkonsolosu seçkin bir diplomattı. Babası Sahalin'lere sürgüne yollanan bir Stalinzede imiş. Tanya'dan söz ettim. Çok tanışmak istedi. Tanya'ya söyledim, tepki göstermedi, yanıt da vermedi. Sanki duymazlıktan gelmişti; Bundan şu çıkıyor: Rus kökenli ailesi ile ilişkilerini sürdürdü onlardan kopmadı ama "siyasal Rus toplumu"ndan kopmuştu. Cumhuriyet gazetesinde Moskova muhabiri Hakan Aksay'ın Tanya'ya anlatırken "Türkleşmiş Ruslar" ifadesini kullanması bence kaba bir ifadedir. Açık olan şudur: Tanya örnek bir Cumhuriyet yurttaşıydı. Ortak Bellek'i yaratan anıların ikinci boyutu Tanya'nın toplumsal aidiyetidir. Tanya Cumhuriyet'in eşitlik, özgürlük, dayanışma ülküsüne bağlıydı. Emekten yanaydı. Tanya solcu bir aydındı. Bu konuda netti. Tutumunu hiç değiştirmedi. Sovyetler'in dağılması vb. onu etkilemedi. Sovyet tarzı bir rejim, aslında gönlündeki aslan değildi ancak belli çevrelerin Sovyetler'e saldırdığı Soğuk Savaş ortamında eleştirilerinde ölçülü olmaya dikkat etti. Dünyaya hep ilerleme penceresinden baktı. Gericilere kızdı, onlarla arasına hep mesafe koydu. Solcu dostlarından sitayişle söz etti; kafasına bir şey takıldığında telefonu açıp onlarla uzun uzadıya dertleşirdi. Burada "Aziz" diye çağırdığı Azin Nesin'in o dünyada özel bir yer işgal ettiğini belirtmeliyim. Kimliğinin bir başka boyutu üniversiteye bağlılıktır. Üniversiteyi önemsedi, daha iyi olması için kafa yordu, mücadele verdi. Tam bir aydınlanmacı bakışıyla bakıyordu üniversiteye. Genç kuşakları ilerletmenin tek yolu eğitim-öğretimdi. Gençlere sabırla en iyisini öğretmek gerekiyordu. Berna Bey'le birlikte kalkıştığı Erzurum Atatürk Üniversitesi macerası bir ara nameydi; onun yeri İÜ Edebiyat Fakültesi idi. Burada kendini evinde hissediyordu. Burada birkaç yıl önce verdiği bir "Chaucer dersi" dostlarınının ağzındadır. Gençler çok mutlu olmuşlar. Bir büyüğün fakülteye sahip çıkması, 90'lı yaşlarında tekrar öğrencilerle birlikte olmak istemesi az şey midir? Tanya örnek bir aydındı. Dikkatle okur, düşüncelerini paylaşır, israrla inatla tartışırdı. Parlak, çok yönlü bir entelektüeldi. Bunun ailesel temelleri olduğu anlaşılıyor. Babasının bir Tolstoy hayranı olduğunu üç kızına da Tolstoy'un kızlarının adını verdiğini, en büyükleri Tatyana'yı Aleksandra (Şuşa) ve Nataşa'nın izlediğini anılarından öğreniyoruz. Bu sağlam temelde gelişen ve İÜ Edebiyat Fakültesi gibi bir ortamda süren entelektüel yaşamda emekliliğin söz konusu olmadığının ayırdındaydı. Sürekli okuyordu. Klasiklere zaten hâkimdi, öte yandan, ne yapıp edip güncelin gerisinde kalmamaya da çalıyordu. Burada bir parantez açmak istiyorum: Tatyana Moran'ın entelektüel faaliyetlerini sürdürdüğü, lupla okuyup, dikte ederek yazı yazdırdığı son döneme ilişkin bir anımı aktaracağım. Bunu tarihe bir not düşmek adına yapıyorum. Tatyana Moran son bir yıldan önceki dönemde, her ziyarete gittiğimizde ısrarla Orhan Pamuk'u eleştiriyordu. Kişisel olarak tanıştığı, bir dönem görüştüğü bir kişi olan Orhan Pamuk'un son romanı Kar'ı hiç beğenmediğini ifade ediyor, bir eleştiri yazmak istediğinden ama bunu yayımlatmanın güç olacağından dem vuruyordu. Hatta eşim romanı henüz okumadığını söyleyince, "boşuna para harcama, ben sana vereyim" dediğini hatırlıyorum.Yazarın siyasi tavrını da ağır bir şekilde eleştiriyordu. Tanya alçakgönüllüydü. Kendini öne çıkarmazdı, kendinden fazla söz etmezdi. Yakın dostu Mîna Urgan'ın anıları çok ilgi görünce çevresi onu yazmaya zorladı. Gerçekten de renkli hayatı hepimizin ilgisini çekiyordu, anılarını toplumla paylaşması gerektiğine içtenlikle inanıyorduk. Anları "Dün Bugün" adıyla 2000'de İletişim Yayınları tarafından basıldı. Kitabın yayımının ardından kendisi ile yaptığım söyleşide bu soruyu yöneltmişim: - Neden bu kadar beklediniz yazmak için?- Aslında yazmayı hiç düşünmüyordum. Ben bir dil uzmanıyım. O konularda yoğunlaştım. Yazmak aklıma bile gelmedi. Üstüme düşmeselerdi yapmazdım bunu. ( 3 Ağustos 2000, Cumhuriyet Kitap Eki)İyi ki üzerine gitmişiz. "Dün Bugün bizleri yarına taşıyor

SONUÇ:

Alçakgönüllülüğü, ciddiyeti, medeni cesareti, ilkeliliği ile tanınan, dostumuz ve büyüğümüz Tatyana Moran çok sevdiği İstanbul'un Kadıköy-Moda semtinde hayata gözlerini yumduğunda 97 yaşındaydı. Her ölüm biraz erken ölümdür. Tatyana'ya doyamadık; bir de son yıl olmasaydı.... Eve, giderek de yatağa mahkûm olmak hiç hoşuna gitmemiş, yaşama azmi zayıflamış, eve olan güçlü hâkimiyetini yitirmiş, bakıcısına tabi bir yaşam sürmeye başlamıştı. Entelektüel yaşamı çöküntüye uğramıştı. Ölüm böyle bir şey demek ki....

Şiir Atlası II

Daha önce yayınladığım yazıda hocamın "Şiir Atlası" köşesinden eski yazılarını ekleyeceğimden bahsetmiştim, şimdi ikincisiyle devam ediyorum. 

17.03.2005

Geoffrey Chaucer/ Şiirler/ Çevirenler: Nazmi Ağıl yönetimindeki Ege Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü 3'üncü Sınıf "Chaucer" dersi öğrencileri

Cevat Çapan Şiir Atlası

'Gözlerin öldürecek beni aniden'

GEOFFREY CHAUCER İngiliz edebiyatının babası.14 ncü yüzyılda İngiltere'de yaşadı. Elçilik ve gümrük memurluğu görevlerinde bulundu. Latince ya da Fransızca yazmanın moda olduğu dönemde İngilizceyle yazdığı, bir hac yolculuğu sırasında hacı adaylarının anlattıklarını konu alan ve gerçekçi yönüyle dikkat çeken Canterbury Hikâyeleri ile önemli bir çıkış yaptı. Aşağıda onun kısa şiirlerinden bir demet sunuyoruz.

İNSAFSIZ GÜZEL

I

Gözlerin öldürecek beni aniden,
Ulaşamadım onların güzelliğine,
Yaraladılar kalbimi derinden.

Ama senin sözlerin dindirebilir yine,
Acısını kalbimin, hâlâ tazeyken.
Gözlerin öldürecek beni aniden,
Ulaşamadım onların güzelliğine.

Namusum üstüne işte sana yemin,
Yaşadıkça ve ölünce de seveceğim seni,
Ölümüm doğrulayacak gör bu gerçeği.

Gözlerin öldürecek beni aniden,
Ulaşamadım onların güzelliğine,
Yaraladılar kalbimi derinden.

II

Güzelliğin kalbinden şefkati kovmuş senin,
Öyle ki şikâyet fayda getirmez bana,
Merhametini esir almış Kibrin.

Yok yere ölümü reva gördü bana;
Doğruyu söylüyorum, ne gerek var yalana,
Güzelliğin kalbinden şefkati kovmuş senin,
Öyle ki şikâyet fayda getirmez bana,

Heyhat, Doğa sende öyle bir 
Güzelik yaratmış ki, merhametine 
Erişemez kimseler, yansa yakılsa bile,
Güzelliğin kalbinden şefkati kovmuş senin,
Öyle ki şikâyet fayda getirmez bana,

III

Aşktan kaçtığım için böyle göbeklendim ben,
Zindanında kalarak kalamam deri kemik,
Ama işte özgürüm, vermem ona metelik.

Cevap verebilir o, öyle der ya da böyle,
Umurumdaydı sanki, söylerim ben gerçeği:
Aşktan kaçtığım için böyle göbeklendim ben,
Zindanında kalarak kalamam deri kemik.

Aşk onun defterinden sildi benim adımı,
Ben de onun adını çıkardım kitabımdan,
Hem de ta sonsuza dek, yok bunun başka yolu.

Aşktan kaçtığım için böyle göbeklendim ben,
Zindanında kalarak kalamam deri kemik,
Ama işte özgürüm, vermem ona metelik.

ROSEMOUND'A

Hanımefendi, siz dünyayı saran
Tüm güzelliklerin merkezi, mabedisiniz,
Kristal görkemiyle ışıldarsınız her an,
Ve birer yakut toptur yanaklarınız.
Öyle de neşeli, öyle şensiniz ki,
Bir şenlikte dans ederken gördüm de sizi,
Merhem oldunuz gönül yarama,
Bir merhabayı çok görseniz bile bana.

Aksa da göz yaşım sular seller gibi,
Sanmayın yıkılır kalbim acıdan,
Ah, nasıl minik minnacık sesiniz,
Mutlulukla aşkla doldurdu içimi,
Saygıyla çekildim, teslim oldum aşka,
Kendi kendime dedim ki bir itiraf anında,
"İstemem başka bir şey, sizi seviyorum ya,
Bir merhabayı çok görseniz bile bana.

"Turna balığı yuvarlanmadı sosta,
Benim yuvarlandığım kadar aşkın içinde.
Bu yüzden sı sık kendime bakıyorum da,
Diyorum Tristram'dan sonra ben varım aşkta.
Çünkü ne soğur, ne söner benim sevdam,
Seve seve yanarım aşk ateşi içinde,
Ne dilerseniz yapın, kölenizim daima,
Bir merhabayı çok görseniz bile bana.

SADAKATSİZ KADINLARA KARŞI

Hanımefendi sizin şıpsevdiliğiniz yüzünden
Pek çok kulunuz rezil rüsva oldu.
Affımı rica ediyorum sadakatsizliğinizden,
Biliyorum çünkü ömrünüz oldukça
Sevip altı ay kalamazsınız aynı yerde.
Öyle düşkünsünüz ki yeni olan her şeye,
Mavide oyanlanmaz, koşarsınız yeşile.

Bir aynadan daha etkileyici ne var?
Ama hepsi görüntü, geldiği gibi gider,
Sizin aşkınız da öyle, kanıtı işleriniz,
Şuncacık sadakatin yeri yok kalbinizde,
Tıpkı bir rüzgârgülü, her yöne dönersiniz,
Her rüzgâra meyledip, bu açıkça böyle,
Mavide oyalanmaz, koşarsınız yeşile.

Elinize su dökemez doğrusu kimse,
Dalyda, Creseyde ne de Candace,
Kim değişebilir ki her an sizin gibi?
Kalbinizden silemez kimse bu özelliği,
Bir âşık kovulurken ikisi koşar size,
Hafifsiniz yaz gibi, hani ya anlarsınız,
Mavide oyalanmaz, koşarsınız yeşile.

ATASÖZLERİ

1.

Bunca giysi ne böyle,
Hey, bu yaz gününde?-
Şiddetli sıcaktan sonra soğuk gelir;
Paltosunu çöpe atmaz hiç kimse.

2.

Sarsam da tüm dünyayı,
Kucağımda ne kalır?
"En çok"a göz dikenler,
Doğrusu, "En az" alır.

CHAUCER'IN PARA KESESİNE SİTEMİ

Ey para kesem size, -hem başka kime olsun?
Size sitem ediyorum, muhterem leydimsiniz,
Neden sanki o kadar hafiflediniz?
Öyle çok üzüldüm ki, soldu yüzümün rengi,
Ölü diye tabuta koysalar yeridir beni.
Merhametinize sığınıp bu yüzden yalvarıyorum,
Yeniden şişmanlayın yoksa ben ölüyorum.

Ne olursunuz, lütfen, bu gün veya bu gece
İşiteyim o şen, o şakrak sesinizi,
Ya da güneşe benzeyen yüzünüzün 
O altın sarısı pırıl pırıl rengini.
Hayat demek siz demek, siz kalbimin dümeni,
Mutluluk kaynağımsınız, yalvarıyorum,
Yeniden şişmanlayın yoksa ben ölüyorum.

Ey sevgili kesem, hayatımın ışığı,
Ömrüm olduğu sürece tek koruyucum,
Ne olursunuz kurtarın beni bu dertten.
Hazinedarım olmak istemezsiniz gerçi,
Papazın keli kadar çıplağım biliyorum.
Yine de merhametinize sığınıp diliyorum,
Yeniden şişmanlayın yoksa ben ölüyorum.

İTHAF

Ey Brutus ülkesinin fatihi
Asaletiyle, halkının seçimiyle kral!
Bu dizeler senin için yazıldı, al,
Madem inayetinle her eksik olur tamam,
Dilerim huzurundan boş dönmez bu ricam.

CHAUCER'IN KÂTİBİ ADAM'A VERYANSINI

Kâtip Adam olur da bir gün,
Boece ya da Troilus'u yeniden yazarsan,
Uzun buklelerinin altında uyuz olasın, emi!
Ama doğru dürüst yazmayı öğrenmen gerek önce.
Günde kaç kez ele alıyorum yaptığın işi?
Düzeltiyor, siliyor, kazıyorum:
Aceleciliğin ve ihmalciliğin yüzünden hepsi.

CHAUCER'IN KEHANETİ

Papazlar yeminlerini tutmaz olunca,
Efendiler Tanrı'nın kanunlarını
Doğruluğun karşısına koyunca,
Gizli bir haz kaynağı olunca Şehvet,
Bedava alışveriş sayılınca Soygun,
İşte o zaman kötülükten korkun!
İşte o gün İngiltere topraklarında,
Karmaşa baş gösterecek,
Bir dönemde nasıl olduysa.
"Kutsal Meryem! İngiltere için dua et"
Deyişi gibi Canterbury'li Thomas'ın:
Ey sevgili İsa! Cennetin Kralı,
Tüm varlıkların en iyi, en adaletli olanı,
Bu acıklı halden çek, kurtar bizi,
Ve sana ulaştır yollarımızı.