Neredeyse her yayınevinin yalan yanlış bastığı, en ucra kitapçılarda bile bulunabilen bir kitap olan Montaigne'in Denemeler'indeki deneme yani essai yani essay bu yazının konusu olacak.
Bilebildiğimiz kadarıyla ilk defa Montaigne tarafından kullanılan bu kelime Fransızca (essai) "deneme", "dava" anlamına gelir, İngilizceye de bu kökten geçer. OED'ye baktığınızda, sizi assay ismine yönlendirir; essai kelimesinin eski Fransızca halidir, Latince exagium "denge" kelimesinden gelir; OED, Roma'da geniş bir şekilde "sınav, test, dava" anlamlarında kullanıldığını not eder. Bu as- öneki kullanımı Fransızcada da kendini es- önekine bırakıyor, İngilizceye de 16. yüzyıldan itibaren essay olarak varlık gösteriyor.
Görülen kelimenin Latince kökeninden beri "deneme" anlamını koruduğudur. Türkçeye "deneme" olarak gelmesi, anlamın korunduğunun da bir göstergesi olabilir. Kullanımda bir nüans var, anlamda kayma olmaması için dikkat etmek iyi olur kanımca: "essay" kelimesini "deneme" anlam olarak karşılar, "article" kelimesini ise "makale" tam karşılar. Kullanım şekilleri de farklı olduğu için, birbirinin yerine kullanıldığında istenilen mana verilemeyebilir. Herhangi bir sözlük karıştırıldığında karşılaşılacak basit haliyle deneme kelimesinin tanımı şöyledir: bir yazarın belli bir konuya ilişkin kişisel duyu ve düşüncelerini anlattığı kurgu olmayan düz yazı metinleridir.
Fransızcada ilk kez Montaigne deneme yazarken, İngilizcede ise ilk kez Francis Bacon yazmıştır. İlginçtir ki, bu özelliğiyle bile İngiliz filologların dikkati bir türlü üzerine çekememiştir.
Bu yazıyı kelimenin basit etimolojisi ile sınırlandırıyorum, kuram kısmını ise daha sonra yazacağım.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder